Bir kooperatifin ana sözleşmesi incelendiğinde kooperatiflerin işleyişi ile ilgili organların belirlendiği ve bu organların görevlerinin, sorumluluklarının ve yetkilerinin neler olduğunun maddeler halinde belirtildiği görülecektir.
Diğer taraftan her organın yetkililerinin görevleri ile ilgili sorumluluklarını yerine getirmemesi veya suiistimali halinde cezai yaptırımlara muhatap olacağı da farklı farklı yasalarlahükme bağlanmıştır.
Çok doğaldır ki Türkiye Cumhuriyeti yasaları tüm özel ve tüzel kişiler gibi kooperatiflerimizi de bağlamakta, kişi ve kurumların görevlerini ve sorumluluk sınırlarını da belirlemektedir.
Kooperatifler bir tüzel kişilik olarak aynen şirketler gibi Ticaret Siciline kayıtlı olarak faaliyetlerini yürütmekte, eksik hükümlerle ilgili olarak da Anonim Şirketler hukukuna atıf yapılmaktadır.
Tüzelkişilerde organların faaliyetleri yönünden tanımında” Tüzel kişilerde organ, tüzel kişinin işlevlerini, yasaya ve tüzel kişinin ana sözleşmesine veya tüzüğüne göre, bağımsız olarak yerine getirmek üzere seçilen veya kendisine bu işlevleri bağımsız olarak yerine getirme yetkisi, dışardan belli olacak biçimde verilen kişi ya da kişilerdir.” (1)denilmektedir.
Yasalarla, tüzel kişiliklerde organların faaliyetlerinin ve faaliyetleri yürütmek üzere seçilen kişilerin görev ve sorumlulukları ile ilgili olarak, adli soruşturmayı, yargılamayı yürütecek ve müeyyide uygulayacak kurumlarda belirlenmiştir.
Ana sözleşmelerde genel kurulun yetkileri ve genel kurulca alınan kararların (Mevzuata uygun olmak kaydıyla) yönetimi ve ortakları bağladığı hükmü dikkate alınmak zorundadır. Yönetim kurulunun bu kararları uygulamak gibi bir mükellefiyeti olduğu da unutulmamalıdır.
Özellikle son zamanlarda Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının destekleme uygulamalarında, bir tüzel kişilik olarak kooperatif organlarının yetki ve sorumluluklarını dikkate almayan uygulamaları ile karşılaşılmaktadır.
2013 yılı anaç sığır destekleme bedellerinin birliklerin banka hesaplarına intikal ettirilmesinin ardından, birliklerin banka hesaplarına bloke konulmasını anlamak mümkün değildir. Bakanlığın muhatabı, destekleme bedelini gönderdiği bölge birliğidir.Birlikler açısından birim kooperatifler dururken, doğrudan kooperatif ortağı ile muhatap olmak, o tüzel kişiliği hiçe saymak anlamı taşıyacaktır. Allahtan uygulamanın hatalı olduğu görülmüş ve hatadan dönülmüştür.
Süt desteklemelerinde üçer aylık dönemler halinde birim kooperatif ortaklarından tek tek taahhüt alınması da son derece yanlış bir uygulamadır. Bölge birliğinin yasal muhatabı birim kooperatiftir. Birlik ve kooperatif yönetiminin usulsüz işlemlerinin sorumlusu o yönetimde görev alanlardır. Usulsüz işlemlerinden dolayı yargı karşısında hesap vermek durumunda olanlarda kendileridir. Organların görev ve sorumluluklarını yerine getirmemeleri halinde izlenecek yargı yolu da bellidir. Suç oluşmadan cezai müeyyide uygulamak hukukun temel ilkeleri ile de bağdaşmaz. Dilekçe alma yöntemi külfet ve iş yükü getirmekten başka hiçbir işe yaramayacak, sorunların çözümüne de katkı sağlamayacaktır.
Çözüm; Her kuruluşun kendi mükellefiyetini yerine getirmesi, bu mükellefiyeti yerine getirmeyenler için yasal yolların kullanılabileceğinin bilinmesidir.
Diğer taraftan kooperatiflerin, ortaktan merkez birliğine kadar hiyerarşik yapılanması son derece önemlidir. Bakanlığın her türlü uygulamasında bu yapı mutlak dikkate alınmalıdır.
Nitekim tarımsal desteklemelerle ilgili 2014 yılı uygulama tebliğinin 25 maddesi ile, örgütlenmede ve destekleme uygulamalarında uzun zamandan bu tarafa sorun olan örgütlenme karmaşası önemli ölçüde aşılmış görünmektedir.
Ancak, bu düzenleme ile süt desteklemelerinde her örgütün kuruluş yasalarına uygun olarak işlevini yerine getirecek olma zorunluluğu getirilmişken, anaç sığır desteklemesinde bu zorunluluğun görülmemesi çifte standart bir uygulama olacak,yeni sorunlara ve karmaşaya neden olabilecektir.
Aslında sorun yasalarda değil, ikincil, üçüncül mevzuatın hazırlanmasında ve uygulama ile ilgili yaklaşımda ve bakış açısındadır.
Saygılarımla.25.09.2014
EROL AKAR
(1) Çelik Ahmet Çelik
